بخت پریشان به نقد و آنالیز رسید - تور اروپا ارزان

به گزارش خبرنگاران، طبق گزارش رسیده، در ابتدای این جلسه که مصطفی شیری اجرای آن را برعهده داشت، سحر خوش نام در پاسخ به پرسشی درباره نحوه شکل گیری ساخت این فیلم شرح داد: من در رشته سینما تحصیل نموده ام و جزو کسانی هستم که از نوجوانی به سینمای داستانی ایران علاقه داشته و دارد. به همین دلیل و به مرور زمان، بخش عمده ای از فیلمفارسی های قبل از انقلاب و آثار متفاوت با سینمای جریان اصلی را دیده بودم. اما جرقه اصلی پرداختن به چنین موضوعی سال ها پیش و زمانی خورد که فیلم پیشکسوت (ساخته رضا فاضلی) را دیدم. فیلمی که ابتدا باعث خنده من شد اما در نهایت مرا به فکر انداخت تا درباره آن تحقیق کنم.

وی که در مستند بخت پریشان به نحوه حضور زنان در سینمای پس از انقلاب پرداخته، اضافه نمود: وقتی در نوجوانی فیلم ها را می بینید شناخت معینی از سینما ندارید و فقط جزو علاقه مندان این حرفه به حساب می آیید. به همین دلیل تماشای بعضی فیلم ها باعث تفریح و سرگرمی شما می شوند. اما وقتی سن و تجربه تان بیش تر می گردد نحوه نگاه تان نیز به همان فیلم ها تغییر می نماید. به عنوان مثال تماشای فیلم پیشکسوت در کنار سایر فیلمفارسی های آن دوران مرا نسبت به این حجم از انفعال زن ها حیرت زده کرد.

خوش نام اضافه نمود: البته مردان سینمای فیلمفارسی هم دست کمی از زن های آن ندارند اما به اعتقاد من صندلی زن در فیلمفارسی، جای کار خیلی بیش تری داشت و مرا به فکر انداخت تا در این باره یک مقاله بنویسم. مقاله ای که در گام نخست قرار نبود به فیلم تبدیل گردد.

وی هم چنین گفت: در روند نگارش و تکمیل آن مقاله متوجه شدم نمی توان از سندهای مورد استفاده در آن استفاده کرد. به همین دلیل تصمیم گرفتم فیلم بسازم و در آن به نمونه های مورد نظر اشاره کنم.

خوش نام سپس در پاسخ به پرسش دیگری درباره نحوه فراوری بخت پریشان که مراحل مختلف ساخت آن حدود هفت سال طول کشیده گفت: تحقیق این فیلم از سال 88 شروع شد و نخستین گفت وگوها از سال 90 و زمانی که این مرحله شکل منظم تری به خود گرفت به مرحله ضبط رسید. گفت وگوهای پراکنده ای که انجام آن ها تا حدود سال 94 طول کشید.

وی هم چنین درباره نقش سعید عقیقی در فراوری فیلم خود یادآور شد: قبل از شروع فراوری بخت پریشان از مشاوره استادانی نظیر عباس بهارلو و محمد تهامی نژاد بهره بردم اما نخستین کسی که موضوع ساخت فیلم را با ایشان مطرح کردم همسر و استاد خودم در دوران دانشگاه، آقای عقیقی بود.

سعید عقیقی نیز در پاسخ به این نکته اضافه نمود: در طول ساخت فیلم ابتدا از من خواسته شد تا درباره موضوع فیلم صحبت کنم. در ادامه قرار شد بخشی از گفتار متن فیلم را اجرا کنم و در نهایت، گفت وگو با بعضی چهره های حاضر در فیلم را نیز انجام دادم. در حقیقت به غیر از انجام این موارد هیچ نقش دیگری در فراوری فیلم مورد بحث نداشتم.

خوش نام سپس دسترسی نداشتن به بخشی از فیلمفارسی های قبل از انقلاب و هم چنین بعضی منابع مکتوب را یکی از عوامل طولانی شدن فراوری این مستند مطرح نمود و اضافه نمود: برای پیدا کردن تعدادی از فیلم ها خصوصاً فراوریات سینمای ایران در دهه 1330 با مشکل روبرو بودم اما این نکته ای است که گاهی در طول زمان با حوادث تازه ای روبه رو می گردد. به عنوان مثال همان طور که در گفتار متن هم اشاره شده از فیلم مرجان (به کارگردانی شهلا ریاحی) نسخه کاملی در دسترس نیست اما هفته گذشته متوجه شدم به تازگی از این فیلم نسخه کم تر دیده شده ای پیدا شده که کمی کامل تر از نسخه موجود قبلی است.

او گفت: بخشی از مراحل فراوری این فیلم به دلیل موجود نبودن نسخه قابل دیدن بعضی از آن ها به درازا کشید. به عنوان مثال در فصلی از فیلم می خواستم به فیلم بی پناه (گرجی عبادیا) که نخستین فیلم با موضوع دفاع از ناموس است اشاره کنم و متاسفانه نسخه ویدئویی این فیلم وجود نداشت.

وی گفت: خوشبختانه پیروز شدم بعضی فیلم ها نظیر مستندهای هژیر داریوش و دختری از شیراز (ساموئل خاچیکیان) را در فیلمخانه ملی ایران ببینم اما نکته این جاست که از نسخه های سینمایی تعدادی از فیلم های دهه 1330 نظیر مادر (اسماعیل کوشان) اثری وجود ندارد.

خوش نام سپس در پاسخ به نکته مطرح شده از سوی یکی از تماشاگران درباره رعایت نکردن روند تاریخی در مستند خود گفت: فیلم بخت پریشان روند تاریخی ندارد و به غیر از ابتدای آنکه به ورود سینما به ایران اشاره شده، در ادامه و در قالب عناوین و میان نویس ها فقط به نقش زن ها در تاریخ سینمای ایران پرداخته شده است. در حقیقت، از آن جا که نگاهم به این موضوع از زاویه مضمون بود، از اشاره به تقدم و تاخر فیلم ها صرف نظر نموده ام.

سعید عقیقی نیز در واکنش به این نکته گفت: برای تحلیل تاریخ چند روش معین وجود دارد که یکی از آن ها روش مستقیم یا طولی و دیگری تقسیم بندی موضوعی یا عرضی است. در شکل نخست، به وسیله تقدم و تاخر تاریخی به موضوع پرداخته می گردد و در روش بعدی، محقق می کوشد تا به وسیله اشاره به موضوع مورد علاقه خود، در تاریخ، رفت و برگشت داشته باشد.

وی اضافه نمود: در فیلم بخت پریشان روش دوم مورد استفاده قرار گرفته و فیلم ساز پس از جست وجو کردن موقعیتی که در دل تاریخ سینمای ایران انتخاب نموده به سراغ موضوع و موقعیت بعدی رفته است. به عنوان مثال وقتی فیلم از نمایش بریده ای از بی پناه (گرجی عبادیا) به قیصر (مسعود کیمیایی) برش می خورَد احساس یک پرش تاریخی کاملاً طبیعی است. اما اصل ماجرا این است که موضوع انتقام ناموسی از فیلم بی پناه شروع شده و با فیلم های دیگری نظیر قیصر ادامه پیدا نموده است.

سحر خوش نام نیز در ادامه این نکته گفت: فیلم بی پناه در سال 1332 ساخته شده اما برخلاف قیصر (1348) اصلاً جریان ساز نبوده است. در ابتدای این دهه بیش تر به ملودرام های روستایی و در انتهای آن نیز بیش تر به فیلم های موسوم به فردینی پرداخته شده. از این نظر می توان گفت بی پناه فیلمی است که در این دهه تک افتاده است.

وی در ادامه جلسه در پاسخ به پرسشی درباره هم زمانیِ مرحله نگارش و ساخت فیلم خود گفت: من ابتدا به یک مقاله رسیدم و سپس آن مقاله را تصویری کردم. قرار نبود چند گفت وگو بگیرم و بخواهم از دل آن ها فیلم بسازم. از ابتدا می دانستم چه کار می خواهم انجام دهم.

خوش نام گفت: بعضی چیزها که قصد داشتم در گفتار متن فیلم بگویم در کلام بعضی گفت وگوشوندها وجود داشت و طبعاً نیازی نبود تا دوباره از آن ها استفاده کنم.

وی در بخش دیگری از جلسه در پاسخ به پرسش یکی از تماشاگران درباره اشاره گذرا به بعضی فیلم های متفاوت در سینمای قبل از انقلاب گفت: از سال 1308 تا 1357 حدود 1119 فیلم موجود است که در میان آن ها و با اغماض، تنها شاید 20 فیلم متفاوت وجود داشته باشند. خود این موضوع نشان می دهد اشاره به فیلم های متفاوت آن دوران با چه محدودیتی روبرو بوده است.

خوش نام سپس با اشاره به طولانی و زمان بَر بودن مرحله تدوین بخت پریشان گفت: برای آنکه به ضرباهنگ خوب و مناسبی برسیم، این فیلم سه بار تدوین شد که نسخه نخست، حدود 110 دقیقه و نسخه بعدی 87 دقیقه زمان داشت اما در نهایت به نسخه فعلی رسیدیم که 75 دقیقه است.

در ادامه جلسه، سعید عقیقی با اشاره به اینکه مستند بخت پریشان با حمایت اقتصادی بخش خصوصی ساخته شده گفت: از آن جا که بودجه ارائه شده توسط سرمایه گذار فیلم برای فراوری یک مستند بلند کافی نبود، تصمیم گرفتیم هر زمان پولی به دست آوردیم کار را ادامه دهیم. به همین خاطر خیلی از دوستانی که در ساخت این فیلم یاری کردند، دستمزدی دریافت نکردند. با تمام این حرف ها از آن جا که فیلم مورد بحث در مقطع وقوع انقلاب به خاتمه می رسد حتماً باید به قسمت دوم آن نیز فکر کرد و این راه را ادامه داد.

وی سپس با اشاره به پدیده فیلم فارسی به عنوان یک منبع لایزال برای پژوهش های سیاسی و اجتماعی گفت: اتفاقاً قسمت دوم این فیلم نشان خواهد داد که تشابهات بسیار زیادی میان فیلم فارسی های قبل و بعد از انقلاب وجود دارد.

سحر خوش نام نیز ضمن تایید این موضوع گفت: باید پذیرفت که سینمای جریان اصلی، هم چنان وام دار فیلمفارسی است و احتمالاً باقی خواهد ماند. به عنوان مثال عنوان فیلم دشمنِ زن که سال جاری به نمایش درآمد از یک فیلمفارسی به همین نام و داستان آن از فیلمفارسیِ دیگری به نام مهمان گرفته شده است!

در ادامه جلسه نقد و آنالیز بخت پریشان، سعید عقیقی در پرسش به پاسخی به نگاه انتقادی خود نسبت به این فیلم گفت: من بیش ترین نقدها را در طول دوران ساخت این فیلم به آن وارد نموده ام. در حقیقت، هر آن چه که فکر می کردم لازم بوده را گفته ام و فیلم فعلی، نتیجه انتخاب سازنده فیلم بوده است.

وی گفت: در این فیلم یک فرضیه وجود دارد که اگر دنبال گردد شاید به راه چاره برسد. بخت پریشان می کوشد به این پرسش پاسخ دهد که مشکل اصلی (در تبدیل شدن ایده های فکری به فیلم ها) در درام ایرانی رخ می دهد یا در ناخودآگاه و پس زمینه فکری فیلم سازها؟ در حقیقت می توان گفت این، مساله اصلی چنین فیلمی است. پرسشی که هر مستندی که درباره تاریخ سینمای ایران ساخته می گردد وظیفه دارد به آن پاسخ دهد.

بخش خاتمهی این جلسه نقد و آنالیز به جمع بندی صحبت های سحر خوش نام، کارگردان مستند مورد بحث اختصاص داشت.

وی با اشاره به حرفه های مختلف زنان در فیلمفارسی های قبل از انقلاب گفت: نکته این جاست که شغل ها یاریی به نقش زن ها در سینمای قبل از انقلاب ننموده و فرقی ندارد که طبقه اجتماعی آن ها و میزان تحصیلات شان چه باشد. نگاه فیلمفارسی به آن ها همان نگاه ابژه و ابزاری است.

خوش نام گفت: فیلم بخت پریشان که عنوان آن از یکی از بیت های شعر حافظ گرفته شده نخستین تجربه من در زمینه فیلم سازی است. الآن که کمی از فیلم فاصله گرفته ام احساس می کنم بخش هایی از فیلم هم چنان طولانی و کمی اضافی است و بخش هایی دیگر می توانست کمی گزیده گوتر باشد. اما به طور حتم این مشکل ها در تجربه بعدی که ساخت قسمت بعدی همین فیلم خواهد بود، رفع خواهد شد.